Η (απο)μόνωση του συναισθήματος είναι ένας δευτερογενής αμυντικός μηχανισμός του Εγώ, που επιτρέπει στο συναίσθημα να διαχωριστεί και να απομακρυνθεί από το γνωστικό μέρος μιας στρεσογόνου εμπειρίας, ή κάποιας απαγορευμένης σκέψης ή φαντασίωσης. Βάσει της ψυχοδυναμικής/ψυχαναλυτικής προσέγγισης, η μόνωση συναισθήματος θεωρείται βασικός μηχανισμός άμυνας (απέναντι στο ασυνείδητο άγχος) στα πλαίσια της Ιδεοψυχαναγκαστικής Νεύρωσης (Obsessive–Compulsive Disorder/OCD).
Το άτομο που μονώνει και αποφεύγει έντονα τα δυσάρεστα συναισθήματα (π.χ. θυμός, ζήλεια ή φθόνος), ενδέχεται αργά ή γρήγορα να προχωρήσει σε ένα μανιακό παιχνίδι ψυχαναγκασμών/ιδεοληψιών (έμμονες σκέψεις, ιδέες ή φαντασιώσεις) και καταναγκαστικών συμπεριφορών (π.χ. τελετουργίες με μέτρημα, πλύσιμο, τάξη, συμμετρία κ.α.). Για παράδειγμα, το άτομο μπορεί να έχει εμμονικές φαντασίες ότι βλάπτει σοβαρά με τα χέρια του κάποιον (ιδεοληψία), ενώ η ακόλουθη συμπεριφορά του (καταναγκασμός) να αφορά σε επαναλαμβανόμενο πλύσιμο των χεριών του (κάθαρση/εξαγνισμός) με αριθμητική συχνότητα που να παραπέμπει στην ηλικία του θύματος. Με αυτό τον τρόπο, το άτομο προσπαθεί να ελέγξει το άγχος που του προκαλεί η ασυνείδητη καταστροφικότητα που τρέφει προς το πρόσωπο αυτό ή κάποιο άλλο που μπορεί ασυνείδητα να συμβολίζει π.χ. τον οιδιπόδειο γονέα (μεταβίβαση). Ετσι, θα μπορούσαμε εδώ να πούμε ότι η δυσκολία αποδοχής των συναισθημάτων θυμού, μίσους ή οργής αποτυπώνεται και εκφράζεται μέσα από τα συμπτώματα μιας ιδεοψυχαναγκαστικής νεύρωσης.
Ο άνθρωπος, λοιπόν, αρχίζει να παγιδεύεται όλο και περισσότερο (νοητικά και συμπεριφορικά) σε έναν φαύλο κύκλο εμμονών και παρορμήσεων που μοιάζει αρχικά να τον βοηθά να ελέγχει τα συναισθήματά του ή να διαχειρίζεται ενδοψυχικές συγκρούσεις που απειλούν το ξάγρυπνο Εγώ του. Συχνά, πίσω από τα συμπτώματα μιας ιδεοψυχαναγκαστικής νεύρωσης κρύβεται έντονος ασυνείδητος φθόνος ή οργή. Το άτομο γενικότερα δυσκολεύεται να αποδεχτεί ή να εκφράσει τα «δυσάρεστα» και ενοχοποιημένα συναισθήματα. Η βαθιά ενοχή και η έντονη αυτομομφή είναι ψυχικές καταστάσεις που συνήθως χαρακτηρίζουν την ιδεοψυχαναγκαστική νεύρωση.
Επιπλέον, η αυστηρή ακαμψία γύρω από θέματα σεξουαλικής ηθικής είναι συχνά παρούσα. Η συμπτωματολογία της νεύρωσης λοιπόν ενδέχεται να βασίζεται στην κυριαρχία έντονων σεξουαλικών σκέψεων και φαντασιώσεων, που συγχρόνως είναι ηθικά απαγορευμένες και έντονα ενοχοποιημένες. Για παράδειγμα, μια βαθιά θρησκευόμενη γυναίκα που «τυχαίνει» να είναι ιδιαίτερα σχολαστική (έως και ψυχαναγκαστική) με την καθαριότητα, θα μπορούσε με αυτό τον τρόπο να αντιστέκεται σε ασυνείδητες «βρώμικες» σεξουαλικά σκέψεις και φαντασίες που η θρησκευτική ηθική της γυναίκας απαγορεύει…
Η μανιακόμορφη συμπτωματολογία της ιδεοψυχαναγκαστικής νεύρωσης αρχίζει σταδιακά να ταλαιπωρεί πολύ τον άνθρωπο, ενώ η καθημερινότητά του παρουσιάζει σημαντικά προβλήματα λόγω της ισχυρής εμμονικής παρουσίας… Η ιδεοψυχαναγκαστική νεύρωση αντιμετωπίζεται συχνά μέσω προσωπικής ψυχοθεραπείας, ενώ κάποιες φορές μπορεί να κριθεί απαραίτητη η παρέμβαση ψυχιάτρου (φαρμακοθεραπεία). Συγκεκριμένα, η Ψυχοδυναμική/Ψυχαναλυτική Ψυχοθεραπεία θα βοηθήσει το άτομο να ανακαλύψει τα κρυμμένα νοήματα των εμμονών και των καταναγκασμών του προκειμένου να καταφέρει να αποδεχτεί «δύσκολα» για τον ίδιο συναισθήματα (π.χ. θυμός ή μίσος) ή επιθυμίες που μέχρι τώρα στέκονται αγέρωχες απέναντι από ηθικές επιταγές και αδιαπραγμάτευτες απαγορεύσεις…
Βαλάντης Χουτοχρήστος – Ψυχολόγος (Απόφοιτος Παντείου), Ψυχοδυναμικός Ψυχοθεραπευτής, Επιστημονικά Υπεύθυνος του PsychoTherapy Lab
📞 (+30) 212 1015339
📱 (+30) 697 0040938
PsychoTherapy Lab 